هشدار: از خط قرمز بحران آب عبور نموده ایم - وبلاگ آمیتیس تک

به گزارش وبلاگ آمیتیس تک، شرکت کنندگان در وبیناری که خرداد سال جاری در مرکز صلح و محیط زیست و با عنوان گفت وگوی بین نسلی در موضوع آب برگزار گردید با صدور بیانیه ای نسبت به بحران آب و تبعات آن در کشور هشدار دادند.

به گزارش اعتماد، در متن این بیانیه آمده است: گفته می گردد در ایران سالانه حدود 400 میلیارد مترمکعب بارش داریم. از این مقدار، حدود 270 میلیارد مترمکعب آن تبخیر شده و حدود 130 میلیارد مترمکعب در بستر زمین جاری می گردد یا به زیر زمین می رود. اگر این مقدار آب میان جمعیت حدود 85 میلیونی کشور تقسیم گردد، سهمیه هر فرد حدود 1500 مترمکعب در سال است.

این در حالی است که اگر سهمیه هر نفر به زیر هزار مترمکعب در سال برسد، یعنی در شرایط بحران قرار داریم. یادآور می گردد در این رقم سهم محیط زیست دیده نشده، اگر چه در نیمه اول سال 1384 شورای عالی آب سهم محیط زیست را 5 درصد معین نموده بود. نکته مهم تر اینکه هیچ گاه رقم 130 میلیارد مترمکعب در سال ثابت نشده و نگران نماینده اینکه بنا بر گزارش وزارت نیرو مقدار بارش در چند سال اخیر به 88 میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.

چرا؟ چون ایران تحت تاثیر تغییر اقلیم دچار کاهش بارندگی بوده و یک و نیم درجه گرم تر شده و متاسفانه شیوه مدیریت منابع آب نیز ساختار سیستم آبی کشور را به هم ریخته است. با توجه به بحران آب، وزارت نیرو در سال 1392 اتاق فکری تشکیل داد و تصمیم گرفته شد برای آب قابل برنامه ریزی در کشور، رقم 75 میلیارد مترمکعب شامل 60 درصد، 110 میلیارد مترمکعب آب تنوپذیر سالانه و 10 میلیارد هم برای محیط زیست اختصاص داده گردد.

در سال 96 نیز وزارت نیرو مصوب کرد که نباید بیش از 60 درصد از آب های تنوپذیر سالانه برداشت گردد. اما برداشت آب در ایران 85 درصد بوده و اینک ما از بحران هم جلوتر رفته ایم. دولت مصوبه ای برای تعادل بخشی آب های زیرزمینی دارد که باید در برنامه های پنج ساله هفتم و هشتم دیده گردد.

هم اکنون 91.5 میلیارد مترمکعب در سال آب برداشت می گردد. یعنی سالانه حدود 5 میلیارد مترمکعب برداشت بیشتر از آب های زیرزمینی صورت می گیرد و طی 30، 40 سال اخیر جمعا 150 میلیارد مترمکعب اضافه برداشت از آب های زیرزمینی اجرا شده که در واقع آن را به طبیعت بدهکاریم.

در یک تصویر کلی، امروز نه تنها دچار بحران آب هستیم، بلکه از خط قرمز هم عبور نموده ایم و در شهریور ماه احتمالا حدود 200 شهر و روستای بزرگ کشور با بی آبی روبه رو بوده و باید آب را با تانکر به مردم رساند.

امضانمایندگان این بیانیه در ادامه با طرح راه چاره هایی برای برون رفت از این بحران گفته اند: الگوی توسعه کشور باید نخبه محور باشد و نتایج حاصله از مطالعات علمی آن ها به مدیران اجرایی کشور منتقل گردد. یعنی دولت ها باید به دانش جمعی رجوع نمایند که در حال حاضر ارتباط بین این دو گروه ضعیف است.

طی سال های اخیر مطالعات متعددی بر پایه های علمی و نخبگانی اجرا شده، ازجمله براساس مطالعاتی که به وسیله کمیته محیط زیست و آب مجمع تشخیص مصلحت نظام اجرا شده، شاید هنوز فرصت اندکی برای ورود و اجرای الگو های درست مصرف داشته باشیم. در این مطالعه (مندرج در پژوهشنامه محیط زیست شماره 5 چاپ شهریور 1400) بر اساس اعداد و ارقام معین، پیشنهاد هایی شده که اگر الگو های مصرف در قالب یک اصلاح بزرگ در کشور انجام گیرد، می توان 23 میلیارد مترمکعب در بخش های کشاورزی، شرب و صنعت صرفه جویی کرد.

این پیشنهاد ها در دو برنامه 5 ساله هفتم و هشتم قابل پیاده کردن است، به شرط آنکه از سال 1402 اجرایی گردد. البته از الزامات اجرای این سیاست، ثبات مالی و بهبود مراودات با همسایگان و کشور های دنیا است تا بخشی از احتیاج های غذایی کشور در تجارت دنیای تامین گردد. آب در کشور ما به عنوان یک کالای مقرون به صرفه قیمت در کشاورزی عرضه شده است.

سدسازی و رویکرد سازه ای نیز بر رویکرد انسان گرایانه تفوق داشته، در حالی که اگر بخواهیم آینده بهتری داشته باشیم باید از ظرفیت همه علوم برای کنترل مصرف و تقاضا استفاده گردد. در حوزه زنان باید جدی تر وارد عمل شد.

در سال 2021 شورای دنیای آب اعلام نمود زنان در مدیریت آب فقط 7 درصد سهم دارند، در حالی که در حوزه مصرف خانوار و الگوی کشت ظرفیت قابل توجهی برای زنان وجود دارد.

آب متعلق به همه است و باید نگرش بین رشته ای به آب داشت. بنابراین باید مسائل زنان روستایی در حوزه کشاورزی را مدنظر قرار داد. به طور مثال از آنجا که کشور ما 900 کیلومتر مرز دریایی دارد، زنان می توانند اقتصاد دریا را جایگزین کشاورزی نمایند. در سال های گذشته الگو های موفقی از طرح های توان افزایی زنان روستایی به اجرا گذاشته شده که باید ادامه یابد و در سطح کشور فراگیر گردد.

متاسفانه وزارت نیرو در بخش هایی به جای آنکه در جهت تامین حفاظت منابع آب کشور حرکت کند، آب فروشی می نماید. در این شرایط بحرانی باید بخش های مختلف دولت هماهنگ و وزارت نیرو در کنار سازمان محیط زیست قرار گیرد. به خصوص در بحث ارزیابی زیست محیطی تا به عنوان مثال شاهد مجوز تاسیس دو پروژه مینی پالایشگاه سیندژ زاگرس در کرمانشاه و معدن گور در استان کرمان روی آبخوان و دشت های ممنوعه نباشیم.

بنابراین باید بر اجرای دقیق قانون ارزیابی محیط زیست و تکرار بند قانونی آن در برنامه هفتم تاکید نمود. براساس نقشه بحران آب کشور، باید هر استان در این زمینه برنامه ریزی داشته باشد و در استان هایی دچار بحران آب، معیشت جایگزین کشاورزی فورا ایجاد گردد.

کشاورزی نیز باید به سمت کشاورزی پایدار برود و ازجمله مصرف کود شیمیایی آب بر ممنوع اعلام و برای حاصلخیزی خاک سرمایه گذاری گردد. هماهنگی وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو برای به حداقل رساندن مقدار مصرف آب بخش کشاورزی اهمیت بسیار دارد. بعلاوه آموزش کشاورزان و تقویت تشکل های روستایی برای نقش آفرینی مردم بسیار مهم است.

وزارت جهاد کشاورزی و تشکل ها باید با کشاورز قرارداد هایی منعقد نمایند که کشاورز در قبال خدمات یا خرید تضمینی، قبل از کشت برای حفاظت از آب و خاکی که دراختیار اوست، متعهد گردد. اجرای قوانین مانند قانون حفاظت از خاک، قانون حفاظت از تالاب ها و قوانین مادر در زمینه آب ضرورت دارد. بعلاوه توجه به موضوع مهم آبخیزداری و آبخوانداری که تجربیات موفقی در ایران داشته و بسیار راهبردی است.

استارت آپ ها می توانند در این زمینه نقش آفرینی موثری داشته باشند و ورود امیدوارانه آن ها در این زمینه هم به شغل و برطرف احتیاج جوانان و هم نجات ایران عزیز یاری کند. بهره مندی از روش های سنتی و مدرن حفاظت و تقویت سفره های آب زیرزمینی مانند استفاده صنایع آب بر از پساب خود نیز اهمیت جدی دارد.

در شرایط حاضر باید با روش های هیدروپولیتیک، مسائل آب منطقه ای را در سطوح بین المللی و با همسایگان حل کرد. در حوزه دیپلماسی آب هنوز مدل منسجم و سیاست واحدی در خصوص همسایگان نداریم و باید راه چاره های نو ارایه و عملیاتی گردد. حضور مردم در صحنه باعث توقف پروژه های آسیب پذیر می گردد و شبکه های اجتماعی بسیار یاری نماینده هستند.

طبق آمار 78 درصد مردم ایران حداقل به یک شبکه اجتماعی متصل هستند و این عرصه مطلوبی برای اطلاع رسانی است. هر جا مشکل در کشور وجود داشته باشد باید آن را معین و برای مسوولان و مردم منعکس کرد. بعلاوه برای توسعه و ترویج این نگرانی و راه چاره های مقابله با آن باید آموزش فعالان محیط زیست با تاکید بر آموزش سمن های محیط زیستی جدی گرفته گردد.

اگر چه قوانین کارآمد برای حفاظت از منابع آب وجود دارد، ولی بی ثباتی مالی، سیاست های ناپایدار ملی و تنش های فرامرزی مانع از توجه کافی و یکپارچه به موضوع آب شده است. مردم و مسوولان برای نجات کشور از خطر تمدنی بی آبی، باید دو دهه جدیت و سخت گیری در حوزه آب را متحمل شوند؛ در غیر این صورت آینده نان و آب و محیط زیست نامعلوم خواهد بود.

این بیانیه در حالی صادر شده که ظرف روز های گذشته هم سخنگوی صنعت آب در تبادل نظر با خبرگزاری ایلنا هشدار های جدی درباره بحران آب در کشور مطرح نموده است.

فیروز قاسم زاده درباره شرایط بارش دریافتی در روز های اخیر گفته است: براساس شبکه ایستگاهی باران سنجی وزارت نیرو، مقدار بارش دریافتی کشور از ابتدای سال آبی تا 29 مرداد 1401 حدود 202 میلی متر است که در مقایسه با سال گذشته رشد 29درصدی و در مقایسه با میانه بلندمدت کاهش 18درصدی را شاهد هستیم.

بعضی استان ها نظیر هرمزگان، سیستان و بلوچستان و کرمان دارای شرایط بالای نرمال بوده اند و بعضی استان ها نظیر ایلام، کرمانشاه و همدان، افت شدید بارشی را طی امسال تجربه نموده اند. تغییرات اقلیمی در سال های اخیر به گونه ای بوده که فراوانی سال های خشک افزایش یافته است و تداوم سال های خشک در بعضی دوره ها منجر به کاهش منابع آب در دسترس شده است.

دو روز قبل هم رییس گروه مهندسی حفاظت از آب و خاک پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری هشدار داد که حد مجاز فرسایش خاک بر اساس تنوع کاربری ها حدود 2،4 تن در هکتار در سال است در صورتی که این عدد در کشور ما به صورت میانه به 16 تن در هکتار در سال می رسد و بنابراین، مقدار فرسایش خاک در کشور بیش از 7 برابر حد مجاز است.

حمیدرضا پیروان در تبادل نظر با ایسنا، با بیان اینکه حدود 80درصد از سطح کشور دارای اقلیم خشک و نیمه خشک بوده و به همین دلیل عرصه های منابع طبیعی کشور دارای فقر پوشش گیاهی هستند، گفته بود: خشکسالی پیاپی دهه های اخیر باعث شده که الگوی بارش از نظر زمانی، مکانی و نوع آن تغییر یابد به این معنا که مقدار برف از مجموع نزولات جوی کاسته شده است.

از نظر زمان وقوع بارش هم تغییراتی در کشور اتفاق افتاده به نحوی که باران شدید دقیقا زمانی اتفاق می افتد که با حداقل پوشش گیاهی در دامنه های طبیعی مواجهیم. از نظر مکانی نیز این بارش ها در مناطقی رخ می دهد که قابل پیش بینی نیست. عامل اصلی وقوع سیل، نفودناپذیری سطح زمین و بارش های شدید است.

اغلب سیل هایی که جاری می شوند در شرایط اقلیمی و فرسایشی ایران، بسیار پر رسوب هستند و در بعضی مواقع بیش از 30درصد از حجم سیلاب را خاک و سنگ تشکیل می دهد. در حقیقت باید آن ها را به جای سیل، گل روانه نامید، زیرا رسوبات بسیاری با خود به همراه دارند. وقتی مقدار رسوبات هم بالا باشد قدرت تخریب افزایش می یابد. سیلاب ها سرعت بالا و قدرت تخریب بالایی دارند و مقدار بار رسوبی رودخانه موقع سیلاب یعنی همان گل و لای هم بالاست. در نتیجه شاید فرصت کافی برای نفوذ آب به سفره های زیرزمینی به حد کافی فراهم نگردد.

علاوه بر این طی روز های گذشته هشدار هایی درباره بحران آبی در استان های یزد و چهارمحال و بختیاری مطرح شده چنانکه نماینده چهارمحال و بختیاری در مجلس اعلام نمود که 250 روستا در این استان، در بحث آب آشامیدنی مشکل دارند و با تانکر آب رسانی می شوند و به آب پایدار دسترسی ندارند. استاندار یزد هم اطلاع داد که یزد در حوزه آب شرایطی بحرانی دارد و بیش از 800 لیتر بر ثانیه در یزد کسری آب داریم.