کاروانسرای خانات، نخستین هتل پنج ستاره دارالخلافه

به گزارش وبلاگ آمیتیس تک، ایران در جهت جاده ابریشم قرار داشت و این برترین فرصت برای حضور تجار و جهانگردان خارجی بود. از طرفی شاه عباس صفوی می دانست که برای پیشرفت و آبادانی کشور باید به توسعه و رونق مالی در کوتاه ترین زمان ممکن رسید. به همین بهانه در نخستین گام به فکر تقویت راه ها و ساخت کارونسراها کاروانسرا برای اسکان مسافران، تجار و جهانگردان افتاد.

کاروانسرای خانات، نخستین هتل پنج ستاره دارالخلافه

وبلاگ آمیتیس تک - بهاره خسروی: در دوره شاه عباس صفوی برای جذب گردشگر و توسعه صنعت توریسم چیزی در حدود 999 کاروانسرای درون شهری و برون شهری ساخته شد. اما در میان کارونسراهای ساخته شده کاروانسرای خانات در چهارراه مولوی یکی از برترین مجموعه های اقامتی و تفریحی برای مسافران و گردشگران محسوب می شد. در این گزارش، مژگان جعفری پژوهشگر تاریخ ایران، برای ما از تاریخچه ساخت کاروانسراها در ایران و تهران قدیم به ویژه کاروانسرای خانات روایت می نماید.

قصه های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

چاپارخانه ها، نخستین محل اقامت گردشگران

از چاپارخانه های هخامنشی می توان به عنوان نخستین کاروانسراها یاد کرد. چاپارخانه ها جایی برای استراحت و تجدید قوای پیک ها و قاصدان حکومتی بود که به مرور زمان با تغییر سبک زندگی و توسعه آن در دوره سلجوقیان حسابی تغییر کردند و به مکانی برای استراحت و اُتراق کاروانیان تبدیل شدند. مژگان جعفری با بیان این مطلب درباره شکل گیری کاروانسراها شرح می دهد: قرار گرفتن ایران در جهت جاده ابریشم برترین فرصت برای گشت وگذار و سرک کشیدن بسیاری از گردشگران و سیاستمداران به ایران به بهانه تجارت و سیاحت بود. به همین بهانه، شاه عباس برای رونق مالی کشور در نخستین اقدام تصمیم به راه اندازی کاروانسرا کرد.

کاروانسراها مورد توجه بسیاری از گردشگران خارجی بود که به ایران سفر نموده بودند و بسیاری از آنها به وجود کاروانسرا در دست نوشته ها و آثار خود اشاره نموده اند. ژان شاردن گردشگر فرانسوی، پیترو دلاواله ایتالیایی و مادام دیو لافوا از جمله گردشگران معروفی بودند که به ایران سفر کردند. این افراد به دسته بندی کاروانسراها در ایران اشاره داشتند. برای مثال، ماکسیم سیرو کارشناس معماری از فرانسه، به ساخت کاروانسراهای مختلف، اعم از خیریه و وقفی، در کتاب خود اشاره نموده است.

خوش ساخت ترین اقامتگاه های تفریحی

قدیم ترها در روزگاری خبری که از هواپیما، اتومبیل و خودروهای پیشرفته مسافرتی نبود تا سفرها به ایمن ترین شکل و در کوتاه ترین زمان ممکن به راحتی خوردن یک لیوان آب گوارا انجام گردد، کارکرد مهم کاروانسراها برای ارائه خدمات به مسافران و زائران خسته از یک سفر طولانی و پرمشقت بود تا رنج سفر و خستگی راه چندماهه کمی کاهش پیدا کند. جعفری از سبک معماری و دسته بندی کاروانسراها چنین می گوید: کاروانسراها در گذشته، براساس موقعیت جغرافیایی، به 3 دسته تقسیم می شدند. در منطقه ها کوهستانی کاروانسراها کاملا پوشیده بودند. دسته دوم کاروانسراهایی بودند که در کرانه خلیج فارس ساخته می شدند. دسته سوم هم کاروانسراهایی بودند که در منطقه ها مرکزی ایران بنا می شدند و اغلب حیاط داشتند.

به گفته این پژوهشگر ایران شناسی، کاروانسراها از نظر دسته بندی هم پلان و نقشه های مختلفی داشتند. بخشی از آنها به صورت دایره ای و مدور ساخته می شدند که از لحاظ معماری کاربردی تر بودند. البته این دست کاروانسراها تعدادشان کم است. کاروانسراهای حیاط دار که بیشتر هشت ضلعی بودند و کاروانسراهای 2 ایوانی از دیگر سبک های ساخت کاروانسرا در ایران بر اساس موقعیت جغرافیایی بود. البته بعد از اسلام در کنار کاروانسراها یک مسجد هم می ساختند که باعث ساخت کاروانسراهای 4 ایوانی شد. اوج این اقدام در دوره سلجوقیان بیشتر نمود داشت.

کار خیری به نام کارونسراسازی

کاروانسراها از سوی پادشاهان یا نیکوکاران ساخته می شدند و به همین علت کاروانسراها به چند دسته تقسیم می شدند. جعفری با اشاره به کاروانسرای مادر شاه در اصفهان ادامه می دهد: اغلب کاروانسراها از سوی افراد خیر یا خاندان پادشاه و متولیان امور ساخته می شد. کاروانسرای مادر شاه در اصفهان از نمونه های مشهور کاروانسراهای ایران است. بسیاری از افراد خیر در کنار کاروانسراها چاه آب هم برای استفاده مردم و ساکنان شهر حفر می کردند. سعید هادی زاده در کتاب کاروانسرا در ایران به موضوع وقف کاروانسرا از سوی افراد خیر اشاره نموده و نوشته : کاروانسراها را افراد خیر با نیت نیکو می سازند.

این پژوهشگر در ادامه به روایتی از مادام دیو لافوا نویسنده فرانسوی، که در دوره ناصرالدین شاه به ایران سفر کرد در نوشته های خود به ساخت کاروانسرا از سوی افراد خیر اشاره دارد. او نوشته است : تعداد زیادی از این افراد بناهایی مانند مسجد، مدرسه و ساختمان های خیریه می سازند و مخارج آن را بچه ها و اشخاص مورد اعتماد می پردازند.

کاروانسراهای مرکز

هر چند تهران در دوران صفویان یک روستای کوچک و دورافتاده در حوالی ری بود، اما از سهمیه ساخت کاروانسراها بی نصیب نماند؛ تهران به نسبت سایر شهرها که جاذبه گردشگری چندانی هم نداشت چه سهمی از نهضت کاروانسراسازی ایران داشت؟ در نقشه های قدیمی آثار حدود 16 کاروانسرا در قلب تهران و حوالی محله عودلاجان وجود داشت.

جعفری دراین باره این طور شرح می دهد: زمان ساخت کاروانسرا در تهران هم به دوره صفویان می رسد که به مرور به تعداد آن اضافه شده است. اگر به نقشه های قدیمی که در دوره قاجار تهیه شده است به ویژه نقشه عبدالغفارمجدالملک نگاه کنید، در آنها از 16 کاروانسرا در قلب تهران و اطراف محله عودلاجان یادشده است. از مهم ترین آنها می توانیم به کاروانسرای حاجی ها اشاره کنیم که مختص زائران مکه بود.

کاروانسرای سرچشمه، سرپولک حاجی مهدی، حاجی عباس و کاروانسرای عودلاجان در محله عودلاجان و غرب محله سادات از مهم ترین کاروانسراهای تهران قدیم در حصار ناصری بود که جعفری از آنها یاد می نماید. او در ادامه درباره دیگر کاروانسراهای تهران می گوید: کاروانسرای ذبیح الله عودلاجانی معروف به ذبیح الله خان از کاروانسراهای مهم محله عودلاجان محسوب می شد. البته در محله پامنار و سرچشمه کاروانسراهای دیگری وجود داشتند که محل تخلیه بار بودند و در کنار آنها مغازه های نعل بندی راه اندازی شده بود و صاحبان کالاها به راحتی می توانستند به بازار تهران رفت وآمد نمایند.

هتل چندستاره خانات

در میان همه کاروانسراهای مرکز به خانات می رسیم که در زمان ساخت خود یکی از بی نظیرترین مجموعه های اقامتی و تفریحی بود. جعفری با یادآوری این موضوع درباره کاروانسرای خانات شرح می دهد: در اواخر دوره ناصرالدین شاه، 1300 هجری قمری، در شمال میدان شوش و جنوب چهارراه مولوی، جهت جاده حضرت عبدالعظیم (ع)، کاروانسرای خانات ساخته شد. در ابتدا کاروانسرا در بیرون از شهر بود، اما بعد از تغییر بافت حصار ناصری در دل شهر جای گرفت.

او از معماری زیبا و منحصربه فرد این مجموعه می گوید: این کاروانسرا در زمینی به مساحت 10 هزار و 500 مترمربع ساخته شد. در دل آن 70 حجره و 4 بازارچه جای داشت. حجره ها با معماری و زیبایی خاصی ساخته شدند. تقریبا روی همه آنها 40 گل میخ نصب شده است. کاروانسرای خانات با آجر، آهک و چوب ساخته شد. این بنا 2 بخش دارد : یکی حیاط و دیگری ورودی. کاروانسرای خانات چهارگوش است و حجره های متقارنی دارد. صحن کاروانسرا یک ایوان دارد که سمت شرق است و به ورودی اصلی راه دارد و ایوان دیگری هم دارد در سمت غرب که به ورودی دوم بنا راه دارد. کاروانسرای خانات در سال 1357 بر اثر آتش سوزی متروکه شد و در اسفند سال 88، پس از بازسازی، میزبانی جشن نوروز را تجربه کرد.

منبع: همشهری آنلاین

به "کاروانسرای خانات، نخستین هتل پنج ستاره دارالخلافه" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "کاروانسرای خانات، نخستین هتل پنج ستاره دارالخلافه"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید